Тэмүүчин Чингис хаан нь Евразийг “Оюун санааны дөрвөн өнгөт Орд улс-д хуваан захирахдаа “Есүхэй баатарын алтан уулан орд улс”-д төвлөн захирсан нууц тайлагдаж байна. Ингэснээр, “Есүхэй баатарын Алтан уулан орд улс” нь Хүн төрлөхтний “Оюун санааны эзэнт гүрэн” байсан нууц илчлэгдэж байна. Ийнхүү, “хуучны дээд ухамсарт” Есүхэй баатарын “Оюун санааны эзэнт гүрэн” оршин байсны нууц илчлэхийн тулд “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол үйлдэн байж “нялхас”-ын төрт ёсноос гарах шаардлага эдүгэ цагт нэгэнт үүсчээ. Ийнхүү “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол үйлдсэнээр дорно дахинг тэргүүлэн захирсан Өгөдэй хааны “мөнгөн мод”-ны Орд улсын “Оюун санааны эзэнт гүрэнг” таних боломж олдоно. Учир нь Есүхэй баатар болон Тэмүүчин Чингис хаан хоёр 12-13р зуунд “мөнгөн мод”-ны Орд улсын бодлого хэрэгжүүлсэн нууц тайлагдаж байна. Туул голын ай савд Есүхэй баатар болон хэрэйдийн Тоорил ван хоёр нөхөрлөн байж Туулын голын ай савд хэрхэн Есүхэй баатарын “Оюун санааны эзэнт гүрэн” захирсан түүх нууцаа дэлгэх гэж байна. Тиймээс, “нялха” насандаа Халхын анхдугаар богдод өргөмжлөгдсөн Өндөр гэгээний “Өргөөг хайлах” цаг нэгэнт болжээ. Ингэснээр “нялхас”-ын ахуй Төрийн үйл хэргийг дуусгавар болгож байж “өвгөд”-ийн ахуй Төрийн үйл хэрэг эхлүүлэх учиртай учраас “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол ил тод үйлдэх түүхэн цаг үе тохиож байна.
Чухамхүү ингэж “нялхас”-ын ахуй Төрт ёсноос гарч байж “өвгөд“-ийн ахуй Төрт ёсонд шилжих үйл явц нь “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол мөн. Чухамхүү, ингэж байж л Өгөдэй хааны “мөнгөн мод”-ны Орд улсыг сэргээн таньж чадваас Есүхэй баатарын “Оюун санааны эзэнт гүрэн”-ий бүрэлдэхүүн, дорно дахинг захирагч Өгөдэй хааны “мөнгөн мод”-ны Орд улсын Гүн ухаан, Хууль цааз, Улс төрийн бодлого, Газар зүйн онцлог нь хэрхэн Өгөдэй хаан бүхнийг тэргүүлэн захирах учиртайн нууц тайлагдах болно. Чухамхүү, Их Монгол улс нь Евразийн өргөн уудам нутагт “Оюун санааны эзэнт гүрэнг” 13-р зуунд байгуулж захирсан нууц ийнхүү илчлэгдэх гэж байна.
Ингэснээр, “Есүхэйн удмын Оюун санааны эзэнт гүрэн” бол хэзээ ч хэнд ч үл эзлэгдэн оршин тогтносоор байсан Газар зүйн байрлалыг илчлэн таниулах нь “21-р зууны Газар зүйн Нээлт” байхын гол утга учир юм. Чингисийн Монголчууд эртнээс Оюун санаа анхдагч, матери хоёрдогч гэдгийг мэддэг байсны Шинжлэх ухааны тайлал ийнхүү илчлэгдэж байна. Хүнээс хүчээр тонон дээрэмдэн булаан авч болдоггүй цор ганц юм бол түүний Оюун санаа, тиймээс “Есүхэйн удмын Оюун санааны эзэнт гүрэн” бүх цаг үеийн туршид оршин байсны баталгаа нь 100.000 км кв талбай бүхий “Есүхэй баатарын Алтан уулан орд” Газар зүйн байршил мөн.
Ийнхүү, “Есүхэйн удмын Оюун санааны эзэнт гүрэн” оршихуйн нууц тайлагдах цаг ирлээ. Та бүхнийг “нялхас”-ын Төрт ёсноос гарч “өвгөд”-ийн Төрт ёсыг танин мэдэх боломжийг “Өндөр гэгээний Өргөө хайлах” ёслол батлан таниулах болно. Монгол улс нь эдүгэ цагт Засаглалын хямрал үүссэн гэж ярих хүний тоо цөөнгүй ч яг ямар Засаглалын хямрал үүсчихээд байгааг хэн ч үл төсөөлнө. 21-р зууны Монголчуудын үндсэн бэрхшээл бол “алтан Ургийн удамт” Өндөр гэгээний “богд хаант” төрт ёсыг дагасаар төөрөлдөж “түвд” богд хаан шүтэж явсаар эцэстээ Есүхэйн Тэмүүчин Чингис хааны үйл хэргийг хэрхэн яаж үргэлжлүүлэх асуудал юм.
Тиймээс, “Өндөр гэгээний Өргөө хайлах” ёслол гүйцэтгэснээр Засаглалын хямрал зогсоох боломж бүрдэхээс гадна Оюун санааны хямралаас гарах боломж бүрдүүлэх болно. Ийнхүү, эхэлсний хойно дуусч, дуусны хойно эхэлдэг жам ёсоор Өндөр гэгээн эхлүүлсэн “богд хаант төрт ёс” дуусгавар болж улмаар Өгөдэй хааны “мөнгөн мод”-ны Орд улсын ахуй Төрт ёсыг эхлүүлэх түүхэн цаг үе тохиожээ. Тун удахгүй “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол гүйцэтгэх бэлтгэл хангагдаж дууслаа. Хэн нэгэнд “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол гэхийг сонсоод маш ихээр гайхан алмайрч магадгүй юм. Чухам л үүгээр 21-р зуунд зэрэгцээ оршин буй ертөнцийг танихгүй амьдарч буйн баталгаа болох болов уу? Чухамхүү манжийн түрэмгийлэлийн үед олноо Занабазар хэмээн алдаршсан буюу Халхын анхдугаар богд хааны Өргөөг хайлах ёслол “нууцхан” үйлдсэнг 21-р зуунд нэхэн илчлэн бодитоор гүйцэтгэх түүхэн цаг үе нэгэнт тохиожээ. Үүгээр, 21-р зуунд Өндөр гэгээний Өргөөг бүтээн байж түүний үйл хэргийг 9 жил гүйцэтгэн “9” зүйлийн ус захирсан Өндөр гэгээний үйл хэргийг нэгэнт дуусгавар болгосон учраас түүний “Өргөөг хайлах” ёслол үйлдэж үүгээр Өндөр гэгээний төрт ёсыг “мөнгөн мод”-ны Орд улсын хаан Өгөдэйн үйл хэрэгт нэгтгэн үргэлжлүүлэх түүхэн цаг үе тохиож байна. Ийнхүү, Өгөдэй хааны “мөнгөн мод”-ны Орд улсын төрт ёсыг сэргээж чадваас Есүхэй баатар болон Тэмүүчин Чингис хааны Туулын голын ай савд 12-13р зуунд хэрэгжүүлсэн үйл хэргийн мөн чанарыг таних Шинжлэх ухааны үндэслэл олноо ил тод болгосуу.
Ийнхүү, Туулын хар шугуйд хэрхэн Есүхэй баатар ба хэрэйд хаймгийн Тоорил ван хоёр нөхөрлөсөн түүхээр эхэлсэнг нэхэн таних нь 21-р зууны Монголчууд Туулын голын ай савд өнөөгийн Монгол улсын цаашдын хөгжлийн гарц тодорхойлох өргөн боломж нээгдэх болно. Чухам л “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол нь Хүн төрлөхтний “Оюун санааны эзэнт гүрэн” бүх цаг үеийн туршид оршин байсаар байсанг 21-р зуунд тунхаглан зарлах боломж олгох болно. Тиймээс, “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол эрт эдүгэ хэрхэн үйлдэж байсан талаарх Шинжлэх ухааны үндэслэлтэй нэн даруй танилцах нь хамгаас чухал юм. Олон нийтэд “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол гүйцэтгэх талаар зохих мэдээлэл хүргэж улмаар Монгол улсын иргэд энэхүү үйл хэргийг танин мэдэж түүхэнд баталгаажуулан үлдээх зайлшгүй шаардлага байгаа. Үүгээрээ, Оюун санааны эрин эхлүүлэгч 21-р зуун нь дорнын харанхуйн эрин 17-р зуунаас ялгарах боломжтой юм. Тиймээс, “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслолын ажиллагааны мэдээлэлийн ивээн тэтгэгчдийг хайж байна. “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслолын дагалдах нэг үйл хэрэг бол эртнээс “хайлангийн хурал ном хурах” зан үйл байсан билээ. Эдүгэ цагт “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслол гүйцэтгэсний дараа 2017 оны 8-р сарын 15-аас 2017 оны 9-р сарын 30 ны хооронд Олон улсын Эрдэм шинжилгээний хээрийн хайгуулийн экспедиц зохион байгуулж Хүн төрлөхтний “Оюун санааны эзэнт гүрэн” оршин буй Газар зүйн Шинжлэх ухааны Нээлт баталгаажуулснаар Дэлхий дахинд Хүн төрлөхтний “Оюун санааны эзэнт гүрэн” оршихуйн баталгаа болсон “Есүхэй баатарын Алтан уулан орд” хаана хэрхэн оршин буйг танин мэдэх боломж олдох болно.
Ийнхүү, “хуучны дээд ухамсарт ахуй Төр” оршин байсаар байгааг Хүн төрлөхтөн танин мэдэх Шинжлэх ухааны үндэслэл баталгаажин улмаар хэрхэн Есүхэй баатар Туулын хар шугуйд Хэрэйд аймгийн төрийн засан тохинуулахдаа “ондоо санаа өвөрлөвөөс өмхий элэг тэвэрнэ” хэмээн 12-р зуунд сурган хүмүүжүүлж байсны учир шалтгааны Шинжлэх ухааны үндсийг 21-р зуунд танин мэдэх боломж олдох нь элэгний хорт хавдар өвчний учир шалтгааныг илчлэх болно. Тиймээс, 21-р зууны Монголчуудыг Есүхэй баатар ба Тоорил ван хоёр хэрхэн нөхөрлөсөн түүхийг нэхэн судлах шаардлага нь өнөөгийн Монгол улсын хөгжлийн гарцыг тодорхойлох цор ганц “гаргалгаа” болохыг таних боломж олдоно.
21-р зуунд “Өндөр гэгээний Өргөөг хайлах” ёслолоор “нялхас”-ын төрт ёсыг дуусгавар болгож улмаар Есүхэй баатар болон хэрэйдийн Тоорил ван хоёр хэрхэн нөхөрлөсөн түүхийг найрсгаар эхлүүлэх нь эв эе хичээж бүхий л хямралыг зогсоох боломжийг олгох болно.
“Өнө эртний Гүн ухаан судлалын Хүрээлэн” ТББ –ын Тэргүүн И. Эрдэнэчимэг
Харилцах утас: 99133620, 99144714, 99921320
